Retorika koja podstiče podele
U političkom životu Bosne i Hercegovine, malo koja figura izaziva toliku pažnju, polemiku i zabrinutost kao što to čini Milorad Dodik, trenutni predsednik Republike Srpske, entiteta unutar Bosne i Hercegovine. Dodik, koji se već godinama suočava sa optužbama pred bh. pravosuđem, ne propušta priliku da u javnosti širi kontroverzne poruke, posebno kada se obraća u kontekstu međunacionalnih odnosa unutar zemlje.
Njegove poslednje izjave i objave na društvenim mrežama ne samo da izazivaju reakcije, već i ponovno otvaraju stare rane, podsećajući na traumatične narative iz vremena ratova na Balkanu. Dodikov javni istup, u kojem poziva Bošnjake da se „vrate pravoslavlju“, te objavljivanje isečka iz filma „Nož“, ponovo su pokrenuli raspravu o njegovoj upotrebi istorije kao političkog oružja.
Manipulacija istorijom i politička instrumentalizacija
Provokativna retorika
Tokom obraćanja javnosti nakon sastanka vladajuće koalicije u RS-u, Dodik je izgovorio rečenicu koja je izazvala burne reakcije širom regiona:
„Bošnjaci treba da se vrate pravoslavlju.“
Ova izjava nije došla izolovano. Dan kasnije, na društvenoj mreži X (bivši Twitter), Dodik je objavio video-klip iz filma „Nož“, ekranizacije romana Vuka Draškovića, uz natpis koji poziva na „gledanje u lice istoriji“ i implicira da su Bošnjaci nekada nosili srpska imena pre nego što su, kako on kaže, „promenili veru“.
Njegova poruka glasila je:
“Ko ne zna historiju — osuđen je da je prekraja, a to je postala specijalnost sarajevske politike. Ali ako već hoćete da se igrate historije, onda bar budite spremni da pogledate u lice njenim činjenicama. Jer pitanje je da li će vam se svidjeti ono što vidite kada shvatite čije ste ime nosili prije nego što ste ga promijenili.”
Ideološki motivisan film kao sredstvo propagande
Film „Nož“, po mnogima, predstavlja dramatizovani ideološki manifest, obučen u ličnu dramu jednog lika. Glavni junak saznaje da je, iako je odrastao kao musliman, zapravo rođen u pravoslavnoj porodici, a da su ga, navodno, muslimani „prisvojili“ i preveli u islam još dok je bio beba. Ovakva priča podstiče i opravdava teoriju da su Bošnjaci samo „poturčeni Srbi“ – tvrdnja duboko ukorenjena u velikosrpskoj ideologiji koja negira bošnjački identitet i istorijski kontinuitet.
Tokom devedesetih, film je korišćen kao propagandno sredstvo, naročito u cilju širenja teze da:
-
Bošnjaci nisu poseban narod, već deo srpskog naroda
-
Islamizacija je bila rezultat prisile tokom Osmanskog carstva
-
Identitet Bošnjaka nije autentičan, već izgrađen na „zabludi“
Velikosrpski narativ i politička agenda
Dodikove izjave i izbor medijskog materijala nisu slučajni – oni direktno korespondiraju sa ideološkim projektom koji ima za cilj:
-
Umanjenje prava Bošnjaka na nacionalni identitet
-
Rehabilitaciju nacionalističke retorike iz ratnih godina
-
Legitimizaciju političkih pozicija koje zagovaraju secesionizam RS-a
-
Stvaranje atmosfere podele i konfuzije unutar multietničke BiH
Film „Nož“ tako služi kao savršen primer kako se umetnički proizvod može koristiti za revizionizam i oblikovanje javne svesti u pravcu koji podržava određene političke ciljeve. On ne prikazuje realnu, kompleksnu istoriju odnosa između Srba i Bošnjaka, već pojednostavljenu sliku u kojoj su Bošnjaci zavedeni i „otuđeni“ Srbi.
Negiranje identiteta – opasna politika
Kada lider jedne političke zajednice koristi istorijski falsifikat kao osnovu za političku poruku, to nije samo problem političkog ukusa. To postaje pitanje:
-
bezbednosti zajednica koje se osećaju targetirano
-
međunarodnih normi o govoru mržnje
-
potencijalne destabilizacije ionako krhkih odnosa u BiH
Isticanjem teze da su Bošnjaci nekada bili pravoslavci, a danas su „promenjeni“, implicitno se tvrdi da njihova trenutna nacionalna svest nije legitimna. To otvara prostor za:
-
osporavanje prava na kulturni i verski identitet
-
političke narative o „povratku korenima“
-
zahtev za asimilaciju ili dominaciju jednog naroda nad drugim
Potreba za otpornošću na manipulaciju
Ovakve poruke, koje dolaze od javnih i institucionalno moćnih figura poput Milorada Dodika, nisu bezazlene. One imaju potencijal da:
-
prodube međunacionalne tenzije
-
podriju zajednički identitet građana BiH
-
ponovno ožive retoriku iz mračnih perioda novije istorije
Zato je izuzetno važno da se društvo – kako unutar Bosne i Hercegovine, tako i šire – nauči da prepoznaje instrumentalizaciju istorije, naročito kada se koristi za opravdanje političkih ambicija koje vode ka podelama i sukobima.
Treba postaviti jasnu granicu između:
-
legitimne istoriografske rasprave
i -
namernog plasiranja revizionističkih poruka sa ciljem izazivanja mržnje
Na kraju, istinska pomirenja među narodima ne može biti izgrađena na lažima, pretnjama i šovinizmu. Samo kroz poštovanje različitosti i prihvatanje višeslojnosti balkanske istorije može se graditi održiv i miran suživot.
