Zbog legende o jednoj porodici, manastir u Srbiji nazvan Zaova, a ima i Sisojevac: Ovako su dobili imena

Duša naroda kroz manastirske priče

U jeziku, kulturi i duhovnosti srpskog naroda, određene reči i izrazi imaju značenja koja prevazilaze njihovu osnovnu definiciju. Na prvi pogled, termini kao što su „zaova“ ili „pustinja“ mogu zvučati svakodnevno ili čak doslovno – prva kao član porodice, a druga kao deo pejzaža. Međutim, kada ih postavimo u kontekst pravoslavnog nasleđa i narodne predaje, otkrivamo da oni u sebi kriju znatno dublju simboliku. U ovom prepričanom prikazu, osvrnućemo se na manastire čija imena i poreklo dolaze iz emocionalno snažnih legendi, porodičnih tragedija i narodnih verovanja. Svaki od njih predstavlja svetionik duhovnosti, ali i ogledalo narodne psihe, sa svešću o grehu, pokajanju i svetosti.

Legende kao temelji manastira

1. Manastir Zaova – simbol pokajanja i bratovskog bola

U srcu Braničevske eparhije, nedaleko od Velikog Sela, smešten je manastir Zaova. Njegovo ime i postojanje čvrsto su povezani sa tužnom porodičnom pričom, duboko ukorenjenom u narodnoj predaji. Prema legendi, braća Pavle i Radule imali su sestru po imenu Jelica. Njena tragična sudbina bila je rezultat mržnje i ljubomore Pavlove supruge, koja je postala zaova Jelici.

U ovom slučaju, reč zaova ne označava samo porodični odnos – već se pretvara u simbol destruktivne sile, koja izaziva tragediju. Pavlova žena, vođena ljubomorom, počinila je monstruozan čin – ubila je sopstveno dete, a zatim krivicu podmetnula nevinoj Jelici. Braća, slepo verujući supruzi, odlučuju da kazne Jelicu, i to na okrutan način – vezivanjem za konje i rastrzanjem na četiri strane sveta.

Kada se istina naposletku otkrila, braća su se suočila sa neizmernim kajanjem. U pokušaju da nađu oprost, odlučuju da izgrade manastir na mestu njenog stradanja, dajući mu ime Zaova – po liku koji je izazvao nesreću, ali i kao trajan spomen na grešku i pokajanje.

2. Manastiri nastali iz Jelicine patnje

Zanimljivo je da ova ista legenda nije završena jednim manastirom. Naprotiv, iz Jelicine fizičke i duhovne muke, prema predanju, nastali su još tri svetinja:

• Manastir Bradača – podignut je na mestu gde je, navodno, pala Jelicina brada tokom mučenja.

• Manastir Sestroljin – sagrađen je tamo gde su, prema narodnoj priči, ispale njene oči.

• Manastir Rukumija – ime je dobio po mestu gde je pronađena njena ruka.

Ove svetinje nisu obični verski objekti. One su materijalizacija bratovskog bola, simboli porodične tragedije i kasnog pokajanja, ali istovremeno i podsećanje na svetost rodbinskih veza i pravde.

Posebno je zanimljivo narodno verovanje vezano za manastir Sestroljin, gde se nalazi izvor poznat kao Dobri lik ili izvor sestre Jelice. Smatra se da ova voda ima lekovita svojstva, posebno za oči – što se direktno vezuje za legendu o njenom stradanju. Vernici i danas posećuju to mesto, u nadi da će kroz molitvu i veru pronaći isceljenje.

3. Neobična imena i njihovo skriveno značenje

Postoji više primera manastira u Srbiji čija imena na prvi pogled izazivaju zbunjenost ili negativne asocijacije, ali zapravo kriju bogatu istoriju i duhovnu vrednost.

Manastir Poganovo

Na prvi pomen, ime Poganovo može izazvati nelagodu – reč „pogan“ se u jeziku najčešće koristi za opis nečistog, zlog ili nepristojnog. Ipak, poreklo imena je sasvim drugačije. Manastir je smešten u selu Poganovo, pa ime jednostavno proizlazi iz geografije. No, postoji i alternativna narodna verzija, po kojoj su seljaci, primorani da rade na praznik, u znak protesta naopako sadili lozu. Vlastela je, uvređena tim činom, proklela meštane nazivajući ih „poganim ljudima“. Tako je, po narodnom verovanju, manastir dobio ime koje i danas nosi.

Manastir Sisojevac

Smešten u mestu Sisevac, ovaj manastir ne duguje ime svom geografskom položaju, već je posvećen Sisoju Sinaitu, svetitelju i verovatno ktitoru ovog svetilišta. Prvi pisani tragovi o manastiru potiču iz kraja 14. veka, ali se pretpostavlja da je podignut na temeljima još starijeg verskog objekta.

Veruje se da Sveti Sisoje pomaže parovima koji imaju probleme sa začećem. Mnogi vernici dolaze upravo ovde da se mole, nadajući se da će im molitva pomoći u ostvarenju roditeljstva.

Manastir Pustinja

Jedan od najintrigantnijih manastira kada je reč o imenu jeste manastir Pustinja. Uobičajeno značenje reči „pustinja“ upućuje na nenaseljeno, pusto područje, što se ne uklapa sa njegovim položajem niti izgledom. Poreklo imena je, prema narodnoj priči, daleko dublje.

Legenda kaže da su trojica braće odlučila da svako od njih sagradi svoju crkvu, ali pod uslovom da niko ne sme videti nijednu dok sve tri ne budu završene. Najmlađi brat je završio svoju crkvu prvi – i bila je izuzetno lepa. Starija braća, obuzeta ljubomorom, umesto pohvale izgovaraju kletvu – da njegova crkva „ostane pusta“. Tako je crkva, a kasnije i manastir, ponela to ime – kao trajan beleg ljudske slabosti i zavisti.

Duhovnost u jeziku i pamćenju

Kroz ove priče o manastirima, srpska narodna tradicija nam pokazuje koliko je duhovnost neraskidivo povezana sa jezikom, porodicom, i moralnim poukama. Iza svakog imena, iza svakog zida i freske, krije se priča koja nadilazi vekove. Ove svetinje nisu samo mesta za bogosluženje – one su:

• Spomenici ljudskog kajanja

• Oda porodičnim vrednostima

• Zaveštanja o veri i pravednosti

• Podsetnici na snagu oproštaja i duhovnog ozdravljenja

U njima su sačuvani glasovi predaka, bol zbog grešaka, nada u oprost i vera u bolje sutra. Svaki kamen tih manastira, svaka ikona, svaki ispisani tropar govori priču o narodu koji je znao da tugu pretoči u svetinju.

Na kraju, nije ni važno da li su svi detalji ovih legendi istiniti u istorijskom smislu – ono što je neporecivo jeste njihova duhovna istina i moć da nas i danas inspirišu. Jer tamo gde je bilo bola, nikao je mir. Gde je bilo greha, zasijala je vera. I tamo gde je ljudska slabost ostavila trag, Bog je podario svetinju.